Бугарскиот историчар Павлов: Македонија била населена со Бугари во средниот век

Во текот на целиот средновековен период, како и векови пред и по тоа, Македонија претставувала неразделен дел од бугарскиот етнички и историски простор. Таа постојано била населена со Бугари и била клучна територија во борбата за доминација на Балканот.

Македонија и повторното обновување на Бугарското царство

По востанието на браќата Петар и Асен во 1186 година и обновувањето на Второто Бугарско Царство, македонските земји влегле во фокусот на нивната политика. Во југозападниот дел на Македонија бил испратен војводата Добромир Хриз, кој ја утврдил тврдината Просек (кај денешна Демир Капија) како центар на бугарската власт. Иако бил принуден да балансира меѓу Трново и Константинопол, тој создал еден вид „мала Бугарија“.

Во 1202 година, цар Калојан ги приклучил териториите на Хриз кон централната власт. Подоцна, во 1208 г., севастократорот Стрез, брат на цар Борил, со српска поддршка го освоил Просек и ја обновил автономната бугарска управа. По неговото убиство во 1214 г. од српски агенти, овие територии повторно биле вклучени во Бугарското царство, особено по големата победа на Иван Асен II кај Клокотница во 1230 година.

Средниот век: губење и повторни обиди за враќање на Македонија

Ситуацијата се влошила по татарските инвазии во средината на XIII век. И покрај тоа, голем дел од Македонија останал под бугарска власт – цар Константин Тих Асен дури дошол на престолот од Скопје. Но, по востанието на Ивајло (1277–1280) и т.н. татарска хегемонија, Бугарија изгубила голем дел од Македонија, која била окупирана од Србија.

Последниот голем обид за враќање на влијанието го направил цар Михаил III Шишман, но по поразот кај Велбужд (1330) Бугарија ја изгубила иницијативата. Српскиот крал Стефан Душан, чија мајка била Бугарка, ја прогласил Скопје за своја престолнина.

По неговата смрт во 1355 година, царството се распаднало. Во македонските и косовските земји се појавиле локални властелинства – најпознати меѓу нив биле оние на крал Вукашин со престолнина Прилеп и на Константин Драгаш во Велбужд (Куманово-Крива Паланка-Крива Река).

Крали Марко – историска фигура и народен јунак

Најпознат меѓу овие владетели е несомнено крал Марко (1371–1395), син на крал Вукашин. За разлика од неговиот митски лик во народната епика, историскиот Марко не бил борец против Османлиите, туку нивен васал речиси целото време на своето владеење.

По битката кај Черномен во 1371 година, каде загинале неговиот татко и чичко му Јован Углеша, Марко го наследил Прилепското кралство. Иако на почетокот бил признаен од соседните властели, со тек на време ги изгубил повеќето свои територии, задржувајќи ги само Прилеп и Битола. Не се знае дали активно се спротивставил на загубата – неговата политичка пасивност остава впечаток на слаб владетел.

Неговото васалство и крајот на животот

Марко станал османлиски вазал околу 1377 година. За разлика од своите браќа Андријаш и Димитар, кои пребегале во Унгарија, тој останал лојален на султанот. Во 1395 година, заедно со Константин Драгаш, учествувал во кампањата на султан Бајазит I против влашкиот војвода Мирча Стариот. Двајцата загинале кај реката Арџеш во денешна Романија.

Легендата раскажува дека Марко пред битката рекол: „Бог да им помогне на христијаните, а јас прв ќе паднам меѓу мртвите.“ Неговиот гроб не е познат, но се претпоставува дека може да се наоѓа во Червен брег, каде постои „Маркова могила“.

Марко – мит, јунак и историски континуитет

Претворањето на Крали Марко во епски јунак претставува симбиоза на архетипскиот јунак-коњаник, чиј корен се наоѓа во тракиската и прабугарската митологија. Во него се апсорбирани и трансформирани ликовите на вистински средновековни бугарски владетели и херои. Полето Керамисија и Прилеп биле центар на областа на Куберовите Бугари уште од 680 година, што го објаснува култниот статус на Марко во народната меморија.

Марко останува симбол на јунаштво, правда и отпор, но и потсетник на една историска вистина – дека во средниот век Македонија не била изолирана или независна, туку интегрален дел од бугарската средновековна историја и култура.

Автор: Проф. Пламен Павлов