Почит кон еден од првите војводи на ВМОРО: Анастас Димитров Лозанчев (1870 – 1945)
На 8-ми април 1870 година во Битола е роден еден од најзначајните градители на револуционерната мрежа во Македонија: Анастас Димитров Лозанчев, кој оставил длабока трага во борбата за слобода и идеалите на македонското револуционерно движење.
Рани години и прв чекор во револуционерната организација
Уште како млад, Лозанчев учел во Бугарската гимназија во Солун, а потоа заминал во Софија за да го совлада занаетот на фотографијата. Набргу се враќа во родниот крај, каде што станува учител во селата Смилево и Могила, битолскиот регион. Во оваа средина, полно со немир и слободарски дух, тој се приклучува кон Внатрешната македоно-одринска револуционерна организација (ВМОРО), станувајќи еден од нејзините први членови во Битолско.
Работи рамо до рамо со истакнати револуционери како Пере Тошев, Георги Попхристов и Георги Пешков. Кога Попхристов и Пешков биле затворени поради т.н. „Јосифова афера“, Лозанчев сам го презема раководењето на окружниот комитет, потврдувајќи ја својата посветеност и лидерски способности.
Солунскиот и Смилевскиот конгрес
Како делегат на Солунскиот конгрес на ВМОРО, Лозанчев со гордост го претставуваше Битолскиот регион. Подоцна, на Смилевскиот конгрес, е избран за член на Главниот штаб на Илинденското востание – пресуден момент во револуционерното движење. Првата борба со османлиската војска ја доживува над селото Цапари, од каде што започнуваат еден број судбински битки, што ја обликуваат понатамошната судбина на македонските земји.
По востанието и враќањето во татковината
По задушувањето на Илинденското востание, Лозанчев се повлекува во Бугарија. Сепак, по Младотурската револуција, се враќа во Македонија со надеж дека ќе придонесе за подобро утре. Во текот на 1917 година, меѓу другите истакнати личности, го потпишува „Мемоарот на Бугари од Македонија“ од 27-ми декември, кој содржел барања и видување за политичката иднина на регионот.
Меѓу двете светски војни, активно учествува во организациите на македонската емиграција во Бугарија, борејќи се за заедничките идеали. Во 1941 година се враќа во родната Битола, каде што заедно со локалното население организира масовно чествување на 40-годишнината од Илинденското востание. Отвора и „Фонд ПАМЕТНИК НА ИЛИНДЕНСКОТО ВОСТАНИЕ“, донирајќи ги своите лични средства за да се зачува споменот на оние што ги положиле животите за идејата за слобода.
Гордост и почит
Во едно од своите обраќања, поврзано со значењето на Илинденското востание, останале забележани зборовите:
„Горд може да биде целиот Бугарски народ со востанието, но уште погорда треба да биде Битола, зашто таа беше срцето од каде се раководеше сложената организациона машина... Паметникот треба да биде висок, повисок од Пелистер, за да го гледа целиот Бугарски народ и да се вдахнува од него...“
Преку овие зборови се открива длабоката љубов на Лозанчев кон Битола и кон сите кои ги поддржувале идеите на ВМОРО. Истовремено ја истакнува и потребата од траен спомен за сите паднати борци.
Ставови и контроверзии
Анастас Лозанчев оставил и пишани белешки, каде што ја нагласува својата бугарска самосвест, истакнувајќи:
„Не само што не одобрувам, но и протестирам против оној повик против сè што е бугарско. Не можат нашите синови... не може и мојот пријател Димитар Влахов да нè учат дека ние сме само Македонци, а не македонски Бугари. Лично јас сум Бугарин од пред да имало Бугарска егзархија и бугарска држава. Мене ме учеше, дека сум Бугарин, мојот татко, мене ме учеше, дека сум Бугарин, тој велик Бугарин, кој што се викаше Григор Прличев...“
Овие зборови ја прикажуваат сложеноста на тогашната политичка и национална ситуација, во која луѓето од овој регион се бореа не само за слобода туку и за својата национална определба.
Наследство и спомен
Со смртта на Анастас Димитров Лозанчев на 9-ми ноември 1945 година во Софија, угасна еден од симболите на револуционерната саможртва. Но, неговото дело живее и понатаму низ спомените, книгите и чествувањата. Тие сведочат за огромниот придонес во организацијата и водењето на Илинденското востание, едно од најдраматичните поглавја во македонската историја.
Денес, кога се навраќаме на делото на Лозанчев, се присетуваме на храброста, доследноста и визијата што тој ја имал за слободна и праведна иднина. Макар и да почива далеку од родниот град, името на Анастас Димитров Лозанчев засекогаш ќе остане дел од револуционерното наследство на Македонија.
Извор:
https://www.angelfire.com/super2/vmro-istorija/Knigi/spomal.html
https://www.strumski.com/books/%D0%90%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%81%20%D0%9B%D0%BE%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B5%D0%B2%20-%20%D0%98%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BD.pdf