Лазар Поптрајков – Легендарниот војвода, поет и учител од Д’мбени

На 10-ти април 1878 година, во костурското село Д’мбени, е роден легендарниот

војвода и поет Лазар Поптрајков. Неговата животна приказна се врежала длабоко во историјата на македонското револуционерно движење и е исполнета со храброст, просветителска мисија и ненадминлива волја за слобода.

Учебни години и првичен ангажман во ВМОРО

По завршувањето на Бугарското прогимназијално училиште во Костур, Лазар Поптрајков го продолжува своето образование најпрво во Бугарската гимназија во Битола, а потоа и во Бугарската гимназија во Солун. Во тој период, Пере Тошев му е учител, а Дамјан Груев го привлекува кон делото на Внатрешната македонска револуционерна организација (ВМОРО).

Уште како ученик, Лазар покажува нескротлива енергија. Според сведоштва од негови современици, веќе во Костурскиот пансион, а подоцна и во Солун, често се впуштал во тепачки со врсници Грци и Турци. Една анегдота пренесена од негов учител гласи дека, кога го укорувале зошто ги одзема учебниците на грчките ученици, тој без двоумење одговорил:

„Тоа го правам, господин учителу, за одмазда, зашто Грците ги изгорија нашите бугарски книги, па и да имам со што да… си ја палам печката!“

По завршувањето на гимназијата, Лазар Поптрајков се враќа во Костурскиот регион и активно се вклучува во делото на ВМОРО. Наскоро станува учител во родното Д’мбени. Тука почнува да ја развива организацијата, привлекува нови членови во комитетот и ѝ обезбедува финансиски средства и оружје.

Првите затвори и прошетка со револуционерните водители

Во периодот кога двајца Турци биле убиени, властите го осомничиле Лазар Поптрајков и тој завршува в затвор. Осуден е на две години заточение во Корча. По излегувањето, се приклучува на обиколката низ Костурско со Гоце Делчев, Пандо Кљашев, Васил Чекаларов и Марко Лерински. Повторно е затворен во Корча, но е ослободен при општата амнестија во март 1903 година.

На Смилевскиот конгрес, Лазар Поптрајков е избран за член на Горското началство во Костур и за заменик на Главниот штаб на востанието. Исто така, тој добива функција резервен член на Генералниот штаб.

Битката кај Д’мбени и улогата во Илинденското востание

На 31-ви мај 1903 година, околу 1000 војници на турскиот аскер го блокирале селото Д’мбени. Четата на Лазар Поптрајков го зазела врвот Вињари и водела жестока борба. Во помош дошле и четите на Васил Чекаларов, Пандо Кљашев и Митре Влаот.

Со почетокот на Илинденското востание, Поптрајков и Чекаларов упатуваат повик до населението во Костурско за кревање на востанието. Се организираат околу 400 востаници, предводени од војводата Лазар Поптрајков, кои го опколиле селото Жервени, населено со помаци што често учествувале во башибозукот. Кога жителите од Жервени одбиле да го предадат оружјето и убиле двајца востаници, селото било принудено да капитулира и било подпалено.

По преземањето на Невеска, Горското началство одлучува четите да го напуштат Костурскиот регион за да го заштитат мирното население од одмаздата на османлиските власти. При движењето кон возвишението Маргара, близу до мариовското село Чаниште, четата на Поптрајков се судира со околу 5500 турски војници. Борбата трае дванаесет часа, но востаниците успеваат да се повлечат зад источниот брег на реката Црна. Во оваа битка Лазар Поптрајков е ранет, но ја истакнува својата решителност повторно да се врати во Костурско.

Предавството на Коте Христов и трагичната смрт

Тешко ранет, Поптрајков на крајот бара засолниште кај војводата Коте Христов од селото Руља, кому претходно му помагал и се застапувал за него. Но, по крајот на востанието, Коте Христов бил потплатен со пари од грчкиот владика Германос Каравангелис и поминал на грчка страна. Според сведоштва, на 11-ти или 12-ти октомври 1903 година, Коте Христов го убива Лазар Поптрајков во планината Лисец. За да докаже дека го извршил делото, му ја отсекол главата и ја пратил кај владиката. Потоа главата на Поптрајков била испратена во селото Апоскеп, каде што е погребана во братска могила заедно со останати револуционери.

Сведоштво преземено од „Бугарски дијалектни текстови од Егејска Македонија“ од Благој Шклифов вели:

„Лазо Поптрајков беше комита. Беше еден Коте од Руља и тој беше комита. Кој знае зашто се скараа и Коте стана против комитите. И ојде се префрли, ојде при Грците, од Костур. Го закла Лазо Поптрајков. Со посечената глава по цел Костур шеташе. Лазо Поптрајков беше бугарски даскал и војвода од Д’мбени.“

Во друга белешка, авторот Лазар Киселинчев во делото „Лазар Поп Трајков како поет и револуционер“ (1931 г.) пишува:

„Детството на Лазо п. Трајков е полно со немири... тригодишното престојување во Бугарскиот пансион во Костур е сврзано со редица напади и тепачки, кои што тој им ги нанесуваше на врсниците Грчина и Турчина… И во Солун нашиот Лазо непрестана да ги врши омилените негови напади над учениците Грци…“

Животот и делото на Лазар Поптрајков остануваат симбол на бескомпромисна борба за слобода и самостојност. Неговите поетски обиди и револуционерната активност се преплетуваат во уникатна биографија, исполнета со драматични настани и со силен патриотски зaнес. Трагичната смрт, предизвикана од предавство, не ја затемнува неговата улога во македонското ослободително движење. Денес, името на овој легендарен војвода и поет од костурското село Д’мбени продолжува да биде дел од колективната меморија, сведочејќи за нескротливиот дух на една генерација револуционери што ја одбележаа македонската историја.

Извори:
https://www.strumski.com/books/l_kiselinchev_lazar_poptrajkov.pdf
https://macedonia.kroraina.com/shklifovi/index.html