86 години од смртта Петар Ацев: Сеќавање на Крушевската Баба Тонка – мајка на комитите и чувар на бугарскиот дух во Крушево

На денешен ден, пред 86 години, замина во вечноста војводата Петар Ацев – истакнат револуционер и македоно-бугарски борец за слобода. Во сенката на неговата смрт, се навраќаме на една посебна фигура од народната меморија – жената што не беше само сведок, туку и активен учесник во борбата за национално ослободување. Таа беше позната како Крушевската Баба Тонка, мајка на комитите, симбол на пожртвуваност и непокор.

„Таа баба од Крушево единствено се китеше со прекарот ‘Мајка на комитите’,“ се вели во сведоштвата. „И таа беше во полниот смисол на зборот мајка на сите што ги вршеа опасните работи – не трепереше толку над своите родни внуци, колку над револуционерите – легални и нелегални.“

Нејзината куќа со години беше прибежиште на комити, нивна база, нивен дом. Без страв и без двоумење, ја отвораше вратата на сите што се бореа за слободата. Не и’ трепна окото ни кога криела оружје и револуционерни архиви во својата облека, ни кога се соочувала со постојан ризик и смртна опасност. Перење, готвење, послуга за деноноќната врвулица од борци – тоа беше нејзиното секојдневие, без ниту едно очекување за награда или признание.

Родена како дел од познатото Малковско семејство во Крушево, Баба Тонка потекнувала од истакнати бугарски трговци. Нејзините родители – и мајка и татко – биле угледни Бугари, првенци на својот народ. Се омажила во време кога се градела црквата „Св. Богородица“ – свет храм кој бил издигнат со пари, пот и волја на бугарското население во градот.

Но, како што запишале хроничарите, мирот не траел долго. Грчките црковни власти, со измама, ги презеле клучевите од црквата, со намера да ја потчинат под грчката Патријаршија. Кога ја затвориле црквата и поставиле услов таа да се отвори само ако народот се изјасни како грчки, започнал вистинскиот народен отпор.

Собранието на бугарските енории било гласно: младите сакале со сила да ја скршат вратата, старите повикувале на трпеливост. Но токму жените – младите и старите, со деца в раце и клетва во срцето – ја презеле црквата, решени да не ја напуштат додека не биде призната како бугарска. Баба Пара, како што ја нарекувале, таму дошла со доенче, подготвена да страда.

„Не беше мака да се гладува,“ сведочела подоцна. „Но мака видовме кога ни ги запреа децата. Млекото ни надојдуваше, а децата надвор пиштеа – не ни ги даваа да ги доиме...“

Турските власти, поттикнати од грчките попови, почнале со заплашување и притисоци. Жените биле подложени на измачувања, но не отстапувале. „Камени и греди сме влечеле на раце, прстените и обетките сме ги продавале! Изградивме црква за себе, а не за грчкиот владика,“ велеле тие.

На крајот, благодарение на смелоста и дипломатската вештина на луѓето од Крушево – меѓу кои и Дедо Атанас и Цуце – биле испратени претставки до Битолскиот валија. Со силни аргументи, му било покажано дека црквата е изградена на бугарско тло, со бугарски средства и за бугарскиот народ. Турската власт на крајот ја призна вистината – клучевите биле вратени, црквата прогласена за бугарска.

Крушевската Баба Тонка, со својата непоколеблива волја, со своето мајчинско срце и народна храброст, остана запаметена како жив споменик на отпорот, достоинството и љубовта кон слободата. Нејзиното дело, иако тивко и незапишано во учебници, е длабоко врежано во колективната меморија на народот.

Во сеќавање на Петар Ацев, сеќавањето на Баба Тонка добива уште поголемо значење – затоа што големите мажи често стојат врз рамениците на уште поголеми жени, кои ја носат тишината на историјата со гласот на душата.

Вечна им слава!